ಜಾತಿಗಣತಿ: ಸಾಮಾಜಿಕ ನ್ಯಾಯದ ದಿಕ್ಸೂಚಿ, ರಾಜಕೀಯ ದಾಳ?

ಭಾರತದ ಸಾಮಾಜಿಕ-ರಾಜಕೀಯ ಭೂಮಿಕೆಯಲ್ಲಿ ಜಾತಿಗಣತಿ ಎಂಬುದು ವರ್ತಮಾನದ ಅತ್ಯಂತ ಸಂಕೀರ್ಣ ಮತ್ತು ಸ್ಫೋಟಕ ಚರ್ಚೆಗಳಲ್ಲೊಂದು. ಇದು ಕೇವಲ ಅಂಕಿ-ಅಂಶಗಳ ಸಂಗ್ರಹದ ತಾಂತ್ರಿಕ ಪ್ರಕ್ರಿಯೆಯಲ್ಲ. ಬದಲಾಗಿ, ನಮ್ಮ ಗಣತಂತ್ರದ ಮೂಲ ಆಶಯಗಳಾದ ಸಮಾನತೆ, ಸಾಮಾಜಿಕ ನ್ಯಾಯ ಮತ್ತು ಪ್ರಾತಿನಿಧ್ಯದ ಕುರಿತಾದ ಆತ್ಮಾವಲೋಕನದ ಕನ್ನಡಿಯಾಗಿದೆ. ಜಾತಿಗಣತಿಯನ್ನು ಕೈಗೆತ್ತಿಕೊಳ್ಳುವ ಪ್ರತಿಯೊಂದು ಪ್ರಯತ್ನವೂ ತೀವ್ರವಾದ ರಾಜಕೀಯ ಮಥನಕ್ಕೆ ಕಾರಣವಾಗುತ್ತದೆ. ಹಾಗಾದರೆ, ಈ ಜಾತಿಗಣತಿಯ ಹಿಂದಿನ ತರ್ಕವೇನು?, ಇದರ ಅನಿವಾರ್ಯತೆ ಮತ್ತು ಅಪಾಯಗಳೇನು?

ಐತಿಹಾಸಿಕ ಹಿನ್ನೆಲೆ ಮತ್ತು ದತ್ತಾಂಶದ ಶೂನ್ಯತೆ: ಸ್ವತಂತ್ರ ಭಾರತದಲ್ಲಿ ಪರಿಶಿಷ್ಟ ಜಾತಿ ಮತ್ತು ಪಂಗಡಗಳನ್ನು ಹೊರತುಪಡಿಸಿ, ಇತರೆ ಜಾತಿಗಳ ಅಧಿಕೃತ ಗಣತಿ ನಡೆದಿಲ್ಲ. ನಮ್ಮ ನೀತಿ-ನಿರೂಪಣೆಗಳಿಗೆ ಆಧಾರವಾಗಿರುವ ಕೊನೆಯ ಜಾತಿವಾರು ದತ್ತಾಂಶವೆಂದರೆ, ಬ್ರಿಟಿಷರು 1931ರಲ್ಲಿ ನಡೆಸಿದ ಜನಗಣತಿ. ಅಂದಿನಿಂದ ಇಂದಿನವರೆಗೆ ಗಂಗಾ-ಕಾವೇರಿ ನದಿಗಳಲ್ಲಿ ಅಪಾರ ನೀರು ಹರಿದುಹೋಗಿದೆ.

ದೇಶ ವಿಭಜನೆ, ವಲಸೆ, ನಗರೀಕರಣ, ಹಸಿರು ಕ್ರಾಂತಿ ಮತ್ತು ಜಾಗತೀಕರಣದಂತಹ ಮಹತ್ತರ ಬದಲಾವಣೆಗಳು ಭಾರತದ ಸಾಮಾಜಿಕ ಸ್ತರವಿನ್ಯಾಸವನ್ನೇ ಮರುರೂಪಿಸಿವೆ. ಹೀಗಿರುವಾಗ, ಸುಮಾರು ಒಂದು ಶತಮಾನದಷ್ಟು ಹಳೆಯ, ಇಂದಿನ ವಾಸ್ತವಕ್ಕೆ ಬಹುತೇಕ ಅಪ್ರಸ್ತುತವಾದ ದತ್ತಾಂಶವನ್ನು ಆಧರಿಸಿ ಸಾಮಾಜಿಕ ನ್ಯಾಯದ ನೀತಿಗಳನ್ನು ರೂಪಿಸುವುದು, ಕತ್ತಲಲ್ಲಿ ಗುರಿ ಇಟ್ಟಂತೆ ಸರಿ. ಈ ‘ದತ್ತಾಂಶ ಶೂನ್ಯತೆ’ (Data Deficit) ಜಾತಿಗಣತಿಯ ಸಮರ್ಥನೆಗೆ ಇರುವ ಅತ್ಯಂತ ಪ್ರಬಲವಾದ ಬುನಾದಿಯಾಗಿದೆ.

ಸಮರ್ಥನೆಯ ಪ್ರಮುಖ ವಾದಗಳು: ಜಾತಿಗಣತಿಯ ಪರವಾಗಿ ಮಂಡಿಸಲಾಗುವ ವಾದಗಳು ಮುಖ್ಯವಾಗಿ ಸಾಮಾಜಿಕ ನ್ಯಾಯ ಮತ್ತು ವೈಜ್ಞಾನಿಕ ಆಡಳಿತದ ತತ್ವಗಳನ್ನು ಆಧರಿಸಿವೆ.

• ನೀತಿ ನಿರೂಪಣೆಯಲ್ಲಿ ವೈಜ್ಞಾನಿಕತೆ: ಕಲ್ಯಾಣ ಯೋಜನೆಗಳು ಮತ್ತು ಮೀಸಲಾತಿ ನೀತಿಗಳನ್ನು ರೂಪಿಸಲು ನಿಖರವಾದ ಮತ್ತು ಇತ್ತೀಚಿನ ದತ್ತಾಂಶ ಅತ್ಯಗತ್ಯ. ಪ್ರತಿಯೊಂದು ಜಾತಿಯ ಸಾಮಾಜಿಕ, ಶೈಕ್ಷಣಿಕ ಮತ್ತು ಆರ್ಥಿಕ ಸ್ಥಿತಿಗತಿ ಏನು? ಯಾವ ಸಮುದಾಯಗಳು ಸರ್ಕಾರದ ಯೋಜನೆಗಳಿಂದ ವಂಚಿತವಾಗಿವೆ? ಅಭಿವೃದ್ಧಿಯ ಫಲಗಳು ಯಾರಿಗೆಲ್ಲ ತಲುಪಿವೆ? ಎಂಬ ಪ್ರಶ್ನೆಗಳಿಗೆ ಜಾತಿಗಣತಿಯು ವೈಜ್ಞಾನಿಕ ಉತ್ತರವನ್ನು ನೀಡಬಲ್ಲದು. ಇದು ಸಂಪನ್ಮೂಲಗಳ ನ್ಯಾಯಸಮ್ಮತ ಹಂಚಿಕೆಗೆ ದಾರಿ ಮಾಡಿಕೊಡುತ್ತದೆ.
• ಮೀಸಲಾತಿಯ ಪುನರ್‌ಮೌಲ್ಯಮಾಪನ: ಮೀಸಲಾತಿ ವ್ಯವಸ್ಥೆಯು ದಶಕಗಳಿಂದ ಚರ್ಚೆಯ ಕೇಂದ್ರಬಿಂದುವಾಗಿದೆ. ಹಿಂದುಳಿದ ವರ್ಗಗಳ (OBC) ಜನಸಂಖ್ಯೆಯು ಮಂಡಲ್ ಆಯೋಗದ ಅಂದಾಜಿಗಿಂತ (52%) ಹೆಚ್ಚಿದೆಯೇ ಅಥವಾ ಕಡಿಮೆಯಾಗಿದೆಯೇ ಎಂಬ ಬಗ್ಗೆ ಸ್ಪಷ್ಟತೆಯಿಲ್ಲ. ಇಂದಿರಾ ಸಹಾನಿ ಪ್ರಕರಣದಲ್ಲಿ ಸುಪ್ರೀಂ ಕೋರ್ಟ್ ವಿಧಿಸಿರುವ 50% ಮೀಸಲಾತಿ ಮಿತಿಯನ್ನು ದಾಟಬೇಕಾದರೆ, ಅದಕ್ಕೆ ಪೂರಕವಾದ ದತ್ತಾಂಶವನ್ನು ಒದಗಿಸುವುದು ಸರ್ಕಾರದ ಸಾಂವಿಧಾನಿಕ ಬಾಧ್ಯತೆಯಾಗಿದೆ. ಜಾತಿಗಣತಿಯು ಈ ದಿಕ್ಕಿನಲ್ಲಿ ಒಂದು ನಿರ್ಣಾಯಕ ಹೆಜ್ಜೆಯಾಗಲಿದೆ.
• ಒಳಮೀಸಲಾತಿಯಂತಹ ಸಂಕೀರ್ಣ ಪ್ರಶ್ನೆಗಳು: ಹಿಂದುಳಿದ ವರ್ಗಗಳು ಮತ್ತು ದಲಿತ ಸಮುದಾಯಗಳೊಳಗೇ ಇರುವ ಪ್ರಬಲ ಜಾತಿಗಳು ಮೀಸಲಾತಿಯ ಹೆಚ್ಚಿನ ಪಾಲು ಪಡೆಯುತ್ತಿವೆ ಎಂಬ ಆರೋಪ ವ್ಯಾಪಕವಾಗಿದೆ. ‘ಅತಿ ಹಿಂದುಳಿದ’ ಮತ್ತು ‘ಅತ್ಯಂತ ದೀನದಲಿತ’ ಸಮುದಾಯಗಳಿಗೆ ನ್ಯಾಯ ಒದಗಿಸಲು ಒಳಮೀಸಲಾತಿಯ ಬೇಡಿಕೆ ಹೆಚ್ಚುತ್ತಿದೆ. ಈ ಬೇಡಿಕೆಯನ್ನು ವೈಜ್ಞಾನಿಕವಾಗಿ ಪರಾಮರ್ಶಿಸಲು ಜಾತಿವಾರು ಜನಸಂಖ್ಯೆ ಮತ್ತು ಅವರ ಪ್ರಾತಿನಿಧ್ಯದ ಕುರಿತಾದ ನಿಖರ ಮಾಹಿತಿ ಬೇಕೇಬೇಕು.

ವಿರೋಧದ ಆತಂಕಗಳು ಮತ್ತು ಅಪಾಯಗಳು: ಜಾತಿಗಣತಿಯು ಸಾಮಾಜಿಕ ನ್ಯಾಯದ ದಿವ್ಯೌಷಧದಂತೆ ಕಂಡರೂ, ಅದರ ಅಪಾಯಗಳ ಬಗ್ಗೆಯೂ ಗಂಭೀರ ಆತಂಕಗಳಿವೆ.

• ಜಾತಿ ಅಸ್ಮಿತೆಗಳ ಗಟ್ಟಿಗೊಳಿಸುವಿಕೆ: “ಕಣ್ಣು ಮುಚ್ಚಿ ಕುಳಿತರೆ ಜಗತ್ತು ಇಲ್ಲವಾಗುವುದಿಲ್ಲ” ಎಂಬಂತೆ, ಜಾತಿಯನ್ನು ಗಣನೆಗೆ ತೆಗೆದುಕೊಳ್ಳದಿದ್ದರೆ ಜಾತಿ ವ್ಯವಸ್ಥೆ ಅಳಿಸಿಹೋಗುವುದಿಲ್ಲ ಎಂಬುದು ಸತ್ಯ. ಆದರೆ, ಸರ್ಕಾರವೇ ಅಧಿಕೃತವಾಗಿ ಪ್ರತಿಯೊಬ್ಬ ನಾಗರಿಕನ ಜಾತಿಯನ್ನು ದಾಖಲಿಸಲು ಆರಂಭಿಸಿದಾಗ, ಅದು ಜಾತಿ ಅಸ್ಮಿತೆಗಳನ್ನು ಮತ್ತಷ್ಟು ಗಟ್ಟಿಗೊಳಿಸಿ, ಜಾತ್ಯತೀತ ಸಮಾಜ ನಿರ್ಮಾಣದ ಆಶಯಕ್ಕೆ ವಿರುದ್ಧವಾಗಿ ಪರಿಣಮಿಸಬಹುದು. ಇದು ‘ಜಾತಿವಿನಾಶ’ದ ಬದಲು ‘ಜಾತಿ ಸ್ಥಿರೀಕರಣ’ಕ್ಕೆ ಕಾರಣವಾಗಬಹುದೆಂಬುದು ಮುಖ್ಯವಾದ ಟೀಕೆ.
• ರಾಜಕೀಯ ಅಸ್ತ್ರವಾಗಿ ಬಳಕೆ: ಜಾತಿಗಣತಿಯ ವರದಿಯು ರಾಜಕೀಯ ಪಕ್ಷಗಳ ಕೈಗೆ ಸಿಕ್ಕಾಗ, ಅದು ಸಾಮಾಜಿಕ ನ್ಯಾಯದ ಸಾಧನವಾಗಿ ಉಳಿಯದೆ, ವೋಟ್ ಬ್ಯಾಂಕ್ ರಾಜಕಾರಣದ ಕಚ್ಚಾ ವಸ್ತುವಾಗುವ ಅಪಾಯವಿದೆ. ಪ್ರತಿ ಜಾತಿಯೂ ತನ್ನ ಜನಸಂಖ್ಯೆಯ ಬಲವನ್ನು ಪ್ರದರ್ಶಿಸಿ, ಹೆಚ್ಚಿನ ರಾಜಕೀಯ ಮತ್ತು ಸಂಪನ್ಮೂಲಕ್ಕಾಗಿ ಪೈಪೋಟಿಗೆ ಇಳಿಯಬಹುದು. ಇದು ಸಾಮಾಜಿಕ ಸಾಮರಸ್ಯವನ್ನು ಕದಡಿ, ಜಾತಿ ಸಂಘರ್ಷಗಳಿಗೆ ಎಡೆಮಾಡಿಕೊಡಬಹುದು. ಕರ್ನಾಟಕದ ಕಾಂತರಾಜು ಆಯೋಗದ ವರದಿಯನ್ನು ಅಂಗೀಕರಿಸಲು ಸರ್ಕಾರಗಳು ತೋರುತ್ತಿರುವ ರಾಜಕೀಯ ಹಿಂಜರಿಕೆಯೇ ಇದಕ್ಕೆ ಜ್ವಲಂತ ಸಾಕ್ಷಿ.
• ಒಡೆದು ಆಳುವ ನೀತಿ’ಯ ಪ್ರತಿರೂಪ?: ಬ್ರಿಟಿಷರು ತಮ್ಮ ಆಡಳಿತದ ಅನುಕೂಲಕ್ಕಾಗಿ ಭಾರತೀಯ ಸಮಾಜವನ್ನು ಜಾತಿ-ಧರ್ಮಗಳ ಆಧಾರದ ಮೇಲೆ ವಿಭಜಿಸಿದರು ಎಂಬ ಐತಿಹಾಸಿಕ ಆರೋಪವಿದೆ. ಜಾತಿಗಣತಿಯು ಅದೇ ‘ಒಡೆದು ಆಳುವ ನೀತಿ’ಯ ಆಧುನಿಕ ಪ್ರತಿರೂಪವಾಗಿ, ರಾಷ್ಟ್ರೀಯ ಐಕ್ಯತೆಯ ಭಾವನೆಗೆ ಧಕ್ಕೆ ತರಬಹುದೆಂಬ ಆತಂಕವನ್ನು ತಳ್ಳಿಹಾಕುವಂತಿಲ್ಲ.
  ಮುನ್ನೋಟ: ಸಮತೋಲನದ ಹಾದಿ

ಜಾತಿಗಣತಿಯು ಎರಡು ಅಲಗಿನ ಕತ್ತಿಯಿದ್ದಂತೆ. ಒಂದು ಕಡೆ, ಅದು ಸಾಮಾಜಿಕ ಅಸಮಾನತೆಯೆಂಬ ರೋಗಕ್ಕೆ ಚಿಕಿತ್ಸೆ ನೀಡಲು ಅಗತ್ಯವಾದ ‘ಸಾಮಾಜಿಕ ಕ್ಷ-ಕಿರಣ’ ಮತ್ತೊಂದೆಡೆ, ಅದನ್ನು ರಾಜಕೀಯ ದುರುದ್ದೇಶದಿಂದ ಬಳಸಿದರೆ, ಸಮಾಜದ ಸ್ವಾಸ್ಥ್ಯವನ್ನೇ ಕೆಡಿಸುವ ವಿಷವಾಗಿ ಪರಿಣಮಿಸಬಹುದು.

ಹಾಗಾದರೆ, ದಾರಿ ಯಾವುದು? ಜಾತಿಗಣತಿಯನ್ನು ಕೇವಲ ರಾಜಕೀಯ ಚರ್ಚೆಯಾಗಿ ನೋಡದೆ, ಒಂದು ರಾಷ್ಟ್ರೀಯ ಜವಾಬ್ದಾರಿಯಾಗಿ ಪರಿಗಣಿಸಬೇಕು. ಗಣತಿಯ ಪ್ರಕ್ರಿಯೆಯು ಸಂಪೂರ್ಣ ಪಾರದರ್ಶಕವಾಗಿ, ವೈಜ್ಞಾನಿಕ ವಿಧಾನಗಳೊಂದಿಗೆ ನಡೆಯಬೇಕು. ವರದಿ ಬಂದ ನಂತರ, ಅದನ್ನು ರಾಜಕೀಯ ದಾಳವಾಗಿ ಬಳಸುವ ಬದಲು, ಸಮಾಜಶಾಸ್ತ್ರಜ್ಞರು, ಅರ್ಥಶಾಸ್ತ್ರಜ್ಞರು ಮತ್ತು ನೀತಿ ನಿರೂಪಕರನ್ನೊಳಗೊಂಡ ತಜ್ಞರ ಸಮಿತಿಯು ಆಳವಾಗಿ ವಿಶ್ಲೇಷಿಸಬೇಕು.

ಅಂತಿಮವಾಗಿ, ಜಾತಿಗಣತಿಯ ಯಶಸ್ಸು ಅದರ ಹಿಂದಿನ ರಾಜಕೀಯ ಇಚ್ಛಾಶಕ್ತಿ ಮತ್ತು ಸಾಮಾಜಿಕ ಪ್ರಬುದ್ಧತೆಯನ್ನು ಅವಲಂಬಿಸಿದೆ. ನಮ್ಮ ಗುರಿ ಜಾತಿಗಳನ್ನು ಎಣಿಸಿ, ಅವುಗಳನ್ನು ಶಾಶ್ವತಗೊಳಿಸುವುದಲ್ಲ. ಬದಲಾಗಿ, ಜಾತಿಯಿಂದ ಉಂಟಾದ ಅಸಮಾನತೆಗಳನ್ನು ಗುರುತಿಸಿ, ಅವುಗಳನ್ನು ನಿವಾರಿಸಿ, ಒಂದು ದಿನ ಜಾತಿರಹಿತ ಸಮಾಜವನ್ನು ಕಟ್ಟುವತ್ತ ಸಾಗುವುದಾಗಿದೆ. ಆ ಮಹತ್ತರ ಧ್ಯೇಯವನ್ನು ತಲುಪಲು ಜಾತಿಗಣತಿಯು ದಿಕ್ಸೂಚಿಯಾಗಬೇಕೇ ಹೊರತು, ದಾರಿ ತಪ್ಪಿಸುವ ಅಡ್ಡಿಯಾಗಬಾರದು.

ಲೇಖನ
ಶಿವರಾಜ ಸೂ. ಸಣಮನಿ, ಮದಗುಣಕಿ
ಸಹ ಶಿಕ್ಷಕರು ಸರಕಾರಿ ಹಿರಿಯ ಪ್ರಾಥಮಿಕ ಶಾಲೆ ತೋಟ್ನಳ್ಳಿ ತಾ. ಸೇಡಂ