ಕರಾಳ ನೆನಪು: ಮುಂಬೈ ರಕ್ತಸಿಕ್ತ ಅಧ್ಯಾಯದ ಗಾಯದ ಗುರುತುಗಳು!

ಅದು ನವೆಂಬರ್ 26, 2008. ಭಾರತದ ಇತಿಹಾಸದಲ್ಲಿ ಕಣ್ಣೀರಿನಿಂದ ಬರೆದ ದಿನಾಂಕ. ದೇಶದ ಆರ್ಥಿಕ ರಾಜಧಾನಿ ಮುಂಬೈ ಮಹಾನಗರಿಯ ಮೇಲೆ ಪಾಕಿಸ್ತಾನಿ ಉಗ್ರರು ನಡೆಸಿದ ಅಮಾನವೀಯ ದಾಳಿಗೆ ಇಂದಿಗೆ ವರ್ಷಗಳು ಉರುಳಿರಬಹುದು, ಆದರೆ ಆ ಗಾಯದ ಗುರುತು ಇನ್ನೂ ಮಾಸಿಲ್ಲ.

166ಕ್ಕೂ ಹೆಚ್ಚು ಅಮಾಯಕ ಜೀವಗಳನ್ನು ಬಲಿಪಡೆದ ಆ ನರಮೇಧಕ್ಕೆ ಕೇವಲ ಗಡಿಯಾಚೆಗಿನ ಉಗ್ರರ ಕ್ರೌರ್ಯವಷ್ಟೇ ಕಾರಣವಾಗಿರಲಿಲ್ಲ. ಬದಲಿಗೆ, ಅಂದಿನ ಕಾಂಗ್ರೆಸ್ ನೇತೃತ್ವದ ಯುಪಿಎ ಸರ್ಕಾರದ ದಿವ್ಯ ನಿರ್ಲಕ್ಷ್ಯ, ಆಡಳಿತಾತ್ಮಕ ವೈಫಲ್ಯ ಮತ್ತು ರಾಜಕೀಯ ಇಚ್ಛಾಶಕ್ತಿಯ ಕೊರತೆಯೇ ಈ ದುರಂತದ ತೀವ್ರತೆಯನ್ನು ಹೆಚ್ಚಿಸಿತ್ತು ಎಂಬುದು ಕಟು ಸತ್ಯ.

ಇಂದು ನಾವು ಆ ಕರಾಳ ರಾತ್ರಿಯನ್ನು ಹಿಂತಿರುಗಿ ನೋಡಿದಾಗ, ಅಂದಿನ ಸರ್ಕಾರ ಎಸಗಿದ ಕ್ಷಮಿಸಲಾಗದ ಪ್ರಮಾದ’ಗಳು ಎದ್ದು ಕಾಣುತ್ತವೆ. ದೇಶದ ಭದ್ರತಾ ವ್ಯವಸ್ಥೆಯ ಲೋಪದೋಷಗಳಿಂದ ಹಿಡಿದು, ಮತಬ್ಯಾಂಕ್ ರಾಜಕಾರಣದವರೆಗೆ ಕಾಂಗ್ರೆಸ್ ಸರ್ಕಾರ ಎಸಗಿದ ತಪ್ಪುಗಳ ಸಮಗ್ರ ಚಿತ್ರಣ ಇಲ್ಲಿದೆ.

ಯಾವುದೇ ದೇಶದ ರಕ್ಷಣೆ ಅದರ ಗುಪ್ತಚರ ಇಲಾಖೆಯ ಚುರುಕುತನದ ಮೇಲೆ ನಿಂತಿರುತ್ತದೆ. ಆದರೆ ಯುಪಿಎ ಆಡಳಿತಾವಧಿಯಲ್ಲಿ ಭಾರತದ ಗುಪ್ತಚರ ವ್ಯವಸ್ಥೆ ಸಂಪೂರ್ಣ ನಿಷ್ಕ್ರಿಯವಾಗಿತ್ತು. ‘ರಾ’ ಮತ್ತು ‘ಐಬಿ’ ಸೇರಿದಂತೆ ವಿವಿಧ ಭದ್ರತಾ ಏಜೆನ್ಸಿಗಳ ನಡುವೆ ಮಾಹಿತಿಯ ಹಂಚಿಕೆ ಎಂಬುದು ಶೂನ್ಯವಾಗಿತ್ತು.

ಸಮುದ್ರ ಮಾರ್ಗವಾಗಿ ದಾಳಿ ನಡೆಯುವ ಸಾಧ್ಯತೆಯ ಬಗ್ಗೆ ಎಚ್ಚರಿಕೆಗಳಿದ್ದರೂ, ಸರ್ಕಾರದ ‘ನೀತಿ ಪಾರ್ಶ್ವವಾಯು’ ಮತ್ತು ದುರಾಡಳಿತದಿಂದಾಗಿ ಅವುಗಳನ್ನು ಕಸದ ಬುಟ್ಟಿಗೆ ಎಸೆಯಲಾಗಿತ್ತು. ಈ ನಿರ್ಲಕ್ಷ್ಯವೇ ರಾಷ್ಟ್ರದ ಆತ್ಮಸಾಕ್ಷಿಯನ್ನು ಅಲುಗಾಡಿಸಿತು.

ಭಾರತವು 7,500 ಕಿಲೋಮೀಟರ್‌ಗಳಷ್ಟು ವಿಶಾಲವಾದ ಕರಾವಳಿಯನ್ನು ಹೊಂದಿದೆ. ಆದರೆ ಅಂದಿನ ಸರ್ಕಾರದ ಬಳಿ ಕರಾವಳಿ ರಕ್ಷಣೆಗೆ ಯಾವುದೇ ಗಂಭೀರ ಚೌಕಟ್ಟು ಇರಲಿಲ್ಲ. ಇದರ ಪರಿಣಾಮವಾಗಿ, ಪಾಕಿಸ್ತಾನದ ಕರಾಚಿಯಿಂದ ಹೊರಟ 10 ಉಗ್ರರು ಮೀನುಗಾರಿಕಾ ದೋಣಿಯ ಮೂಲಕ ರಾಜಾರೋಷವಾಗಿ ಮುಂಬೈ ಕರಾವಳಿಗೆ ಬಂದು ಇಳಿದರು. ದೇಶದ ಗಡಿಯನ್ನು ದಾಟಿ, ಹೃದಯಭಾಗಕ್ಕೆ ಉಗ್ರರು ಇಷ್ಟು ಸುಲಭವಾಗಿ ಪ್ರವೇಶಿಸಲು ಸಾಧ್ಯವಾಯಿತು ಎಂಬುದು ಅಂದಿನ ಸರ್ಕಾರದ ಭದ್ರತಾ ವೈಫಲ್ಯಕ್ಕೆ ಹಿಡಿದ ಕನ್ನಡಿಯಾಗಿದೆ.

26/11ಕ್ಕೂ ಮುನ್ನ ದೇಶದ ಹಲವು ನಗರಗಳಲ್ಲಿ ಸರಣಿ ಸ್ಫೋಟಗಳು ನಡೆದಿದ್ದವು. ಆದರೆ ಕಾಂಗ್ರೆಸ್ ಸರ್ಕಾರ ಆ ದಾಳಿಗಳಿಂದ ಯಾವುದೇ ಪಾಠ ಕಲಿಯಲಿಲ್ಲ. ಬದಲಿಗೆ ಭಯೋತ್ಪಾದನೆಯನ್ನು ಒಂದು ಸಾಮಾನ್ಯ ಸಂಗತಿಯೆಂಬಂತೆ (Normalization of Terror) ಬಿಂಬಿಸಿತು. ಭಾರತೀಯರ ಜೀವಕ್ಕೆ ಬೆಲೆ ಇಲ್ಲ, ಇವೆಲ್ಲವೂ ಸಾಮಾನ್ಯ ಎಂಬ ಕಾಂಗ್ರೆಸ್‌ನ ‘ಚಲ್ತಾ ಹೈ’ ಮನೋಭಾವದಿಂದಾಗಿ ನಾಗರಿಕರು ತಮ್ಮ ರಕ್ತವನ್ನು ಬೆಲೆಯಾಗಿ ತೆರಬೇಕಾಯಿತು. ಇದು ಸರ್ಕಾರದ ನೈತಿಕ ದಿವಾಳಿತನವನ್ನು ಎತ್ತಿ ತೋರಿಸುತ್ತದೆ.

ದಾಳಿ ನಡೆದ ತಕ್ಷಣ ಪರಿಸ್ಥಿತಿಯನ್ನು ಹತೋಟಿಗೆ ತರಲು ಎನ್‌ಎಸ್‌ಜಿ (NSG) ಕಮಾಂಡೋಗಳ ಅಗತ್ಯವಿತ್ತು. ಆದರೆ ಅಧಿಕಾರಶಾಹಿ ಅಡೆತಡೆಗಳು ಮತ್ತು ಅನುಮೋದನೆಗಳ ಹೆಸರಿನಲ್ಲಿ ಅಮೂಲ್ಯವಾದ ಸಮಯ ವ್ಯರ್ಥವಾಯಿತು. ಅತ್ಯಂತ ಆಘಾತಕಾರಿ ವಿಷಯವೆಂದರೆ, ಅಂದಿನ ಗೃಹ ಸಚಿವರಾದ ಶಿವರಾಜ್ ಪಾಟೀಲ್ ಅವರು ವಿಮಾನ ಏರಲು ಬರೋಬ್ಬರಿ ಮೂರು ಗಂಟೆಗಳ ಕಾಲ ಕಾಯಬೇಕಾಯಿತು! ವಿಮಾನವು ಸಚಿವರಿಗಾಗಿ ಡಾಂಬರು ರಸ್ತೆಯಲ್ಲಿ ಕಾಯುತ್ತಾ ನಿಂತಿತ್ತು, ಆದರೆ ಅತ್ತ ಮುಂಬೈನಲ್ಲಿ ಉಗ್ರರು ತಾಜ್ ಹೋಟೆಲ್‌ನಲ್ಲಿ ಅಮಾಯಕರನ್ನು ಕೊಲ್ಲುತ್ತಿದ್ದರು.

ಅಂದಿನ ಆ ಅಸಮರ್ಥ ಆಡಳಿತಕ್ಕೆ ಹೋಲಿಸಿದರೆ, ಇಂದು ಪ್ರಧಾನಿ ಮೋದಿ ಮತ್ತು ಗೃಹ ಸಚಿವ ಅಮಿತ್ ಶಾ ಅವರ ನೇತೃತ್ವದಲ್ಲಿ 7 ಕಡೆ ಎನ್‌ಎಸ್‌ಜಿ ಹಬ್‌ಗಳನ್ನು ಸ್ಥಾಪಿಸಿ ‘ಶೂನ್ಯ ಸಹಿಷ್ಣುತೆ’ ನೀತಿಯನ್ನು ಪಾಲಿಸುತ್ತಿರುವುದು ಎದ್ದು ಕಾಣುವ ಬದಲಾವಣೆಯಾಗಿದೆ.

ಮುಂಬೈ ಪೊಲೀಸರು ಅಂದು ತೋರಿದ ಧೈರ್ಯ ಅಪ್ರತಿಮವಾದುದು. ಆದರೆ ಅವರ ಕೈಯಲ್ಲಿದ್ದದ್ದು ಹಳೆಯ ಕಾಲದ ರೈಫಲ್ ಮತ್ತು ಲಾಠಿಗಳು. ಕಾಂಗ್ರೆಸ್ ಸರ್ಕಾರವು 2ಜಿ, ಕಾಮನ್‌ವೆಲ್ತ್ ಮತ್ತು ಕಲ್ಲಿದ್ದಲು ಹಗರಣಗಳಲ್ಲಿ (Coal Gate) ಮುಳುಗಿ ಜನರ ತೆರಿಗೆ ಹಣವನ್ನು ಲೂಟಿ ಮಾಡುತ್ತಿತ್ತೇ ಹೊರತು, ಪೊಲೀಸ್ ಪಡೆಯ ಆಧುನೀಕರಣಕ್ಕೆ ಹಣ ಬಿಡುಗಡೆ ಮಾಡಿರಲಿಲ್ಲ. ನಮ್ಮ ವೀರ ಪೊಲೀಸರು ಸರಿಯಾದ ಬುಲೆಟ್ ಪ್ರೂಫ್ ಜಾಕೆಟ್‌ಗಳಿಲ್ಲದೆ ಗುಂಡುಗಳಿಗೆ ಎದೆಕೊಡಬೇಕಾಯಿತು.

ಯುಪಿಎ ಆಡಳಿತದಲ್ಲಿ ಆಂತರಿಕ ಭದ್ರತೆ ಸಂಪೂರ್ಣ ಹದಗೆಟ್ಟಿತ್ತು. ಪ್ರಧಾನ್ ಆಯೋಗದ ವರದಿಯು ಅಂದಿನ ಸರ್ಕಾರದ ವೈಫಲ್ಯವನ್ನು ಎತ್ತಿ ಹಿಡಿದಿದೆ. ವರದಿಯ ಪ್ರಕಾರ, 2007ರಿಂದ ಮುಂಬೈ ಪೊಲೀಸರಿಗೆ ಗುಂಡು ಹಾರಿಸುವ ಅಭ್ಯಾಸವನ್ನೇ ಮಾಡಿಸಿರಲಿಲ್ಲ. ಭಯೋತ್ಪಾದಕರನ್ನು ಎದುರಿಸಲು ಪೊಲೀಸರಿಗೆ ಸೂಕ್ತ ತರಬೇತಿಯೇ ಇರಲಿಲ್ಲ. ಕಾಂಗ್ರೆಸ್ ಕಾನೂನು ಸುವ್ಯವಸ್ಥೆಯ ಬಗ್ಗೆ ಮಾತನಾಡುತ್ತಲೇ ನೂರಾರು ಸಾವುಗಳಿಗೆ ಕಾರಣವಾಯಿತು.

ರಾಷ್ಟ್ರವೇ ಶೋಕದಲ್ಲಿ ಮುಳುಗಿದ್ದಾಗ, ಕಾಂಗ್ರೆಸ್‌ನ ಕೆಲವು ನಾಯಕರು ಸತ್ಯವನ್ನು ಮರೆಮಾಚಲು ನಾಚಿಕೆಯಿಲ್ಲದ ಪ್ರಯತ್ನ ನಡೆಸಿದರು. ಪಾಕಿಸ್ತಾನದ ಪಾಪವನ್ನು ಮುಚ್ಚಿಹಾಕಲು ಮತ್ತು ಹಿಂದೂ ಸಂಘಟನೆಗಳನ್ನು ಸಿಲುಕಿಸಲು, ಮಹಾರಾಷ್ಟ್ರದ ಅಂದಿನ ಮುಖ್ಯಮಂತ್ರಿ ಎ.ಆರ್. ಅಂತುಲೆ ಮತ್ತು ದಿಗ್ವಿಜಯ್ ಸಿಂಗ್ ಅವರಂತಹ ನಾಯಕರು ಇದನ್ನು ‘ಆರ್‌ಎಸ್‌ಎಸ್ ಪಿತೂರಿ’ ಎಂದು ಬಿಂಬಿಸಲು ಯತ್ನಿಸಿದರು.

ಬಹುಸಂಖ್ಯಾತ ಸಮುದಾಯವನ್ನು ಗುರಿಯಾಗಿಸಲು ಮತ್ತು ತಮ್ಮ ಮತಬ್ಯಾಂಕ್ ರಾಜಕಾರಣಕ್ಕಾಗಿ ಭಯೋತ್ಪಾದನೆಯಂತಹ ಗಂಭೀರ ವಿಷಯದಲ್ಲೂ ಸುಳ್ಳು ನಿರೂಪಣೆಗಳನ್ನು ಸೃಷ್ಟಿಸಿದರು. “26/11 RSS Ki Saazish” ಎಂಬ ಪುಸ್ತಕ ಬಿಡುಗಡೆ ಸಮಾರಂಭದಲ್ಲಿ ಭಾಗವಹಿಸಿದ್ದು ಇದಕ್ಕೆ ಸಾಕ್ಷಿ.

ದಾಳಿಯ ನಂತರ ಪಾಕಿಸ್ತಾನದ ಮೇಲೆ ಕಠಿಣ ಕ್ರಮ ಕೈಗೊಳ್ಳುವ ಬದಲು, ಕಾಂಗ್ರೆಸ್ ನಾಯಕತ್ವವು ಪಾಕಿಸ್ತಾನದೊಂದಿಗೆ ರಾಜತಾಂತ್ರಿಕ ಸಂಬಂಧಗಳನ್ನು ಉಳಿಸಿಕೊಳ್ಳುವಲ್ಲಿಯೇ ಹೆಚ್ಚು ಆಸಕ್ತಿ ವಹಿಸಿತು. ಕಾಂಗ್ರೆಸ್‌ಗೆ ಇದು ರಾಷ್ಟ್ರೀಯ ದುರಂತಕ್ಕಿಂತ ಹೆಚ್ಚಾಗಿ ಒಂದು ‘ಸಾರ್ವಜನಿಕ ಸಂಪರ್ಕ’ದ ಬಿಕ್ಕಟ್ಟಿನಂತೆ ಕಂಡಿತು.

ಪಾಕಿಸ್ತಾನದ ವಿರುದ್ಧ ಸರ್ಜಿಕಲ್ ಸ್ಟ್ರೈಕ್ ನಡೆಸುವ ಧೈರ್ಯ ತೋರುವ ಬದಲು, ಕೇವಲ ಮಾಧ್ಯಮಗಳಿಗೆ ಹೇಳಿಕೆ ನೀಡುವುದರಲ್ಲಿ ಮತ್ತು ‘ದೋಷಾರೋಪ ಪಟ್ಟಿ’  ಕಳುಹಿಸುವುದರಲ್ಲಿ ಸರ್ಕಾರ ಕಾಲ ಕಳೆಯಿತು. ಅಪರಾಧಿಗಳಿಗೆ ತಮ್ಮ ಕೃತ್ಯಕ್ಕೆ ಯಾವುದೇ ಬೆಲೆ ತೆರಬೇಕಾಗಿ ಬರಲಿಲ್ಲ.

ಸಂಕಷ್ಟದ ಸಮಯದಲ್ಲಿ ನಾಯಕತ್ವ ವಹಿಸಬೇಕಾದವರು ನಾಪತ್ತೆಯಾಗಿದ್ದರು. ಅಮೆರಿಕದ ಅಂದಿನ ವಿದೇಶಾಂಗ ಕಾರ್ಯದರ್ಶಿ ಕಾಂಡೋಲೀಜಾ ರೈಸ್ ಅವರು ತಮ್ಮ ಆತ್ಮಚರಿತ್ರೆಯಲ್ಲಿ ಉಲ್ಲೇಖಿಸಿರುವಂತೆ, ದಾಳಿಯ ಸಂದರ್ಭದಲ್ಲಿ ಅವರು ಅಂದಿನ ಭಾರತದ ವಿದೇಶಾಂಗ ಸಚಿವ ಪ್ರಣಬ್ ಮುಖರ್ಜಿ ಅವರಿಗೆ ಹಲವು ಬಾರಿ ಕರೆ ಮಾಡಲು ಪ್ರಯತ್ನಿಸಿದ್ದರು. ಆದರೆ ಯಾವುದೇ ಪ್ರತಿಕ್ರಿಯೆ ಸಿಗಲಿಲ್ಲ. ಕೊನೆಗೆ ಸಂಪರ್ಕ ಸಾಧ್ಯವಾದಾಗ, ಸಚಿವರು ತಮ್ಮ ಕ್ಷೇತ್ರದಲ್ಲಿ ಚುನಾವಣಾ ಪ್ರಚಾರದಲ್ಲಿ ನಿರತರಾಗಿದ್ದರು! ‘ಅಂತರರಾಷ್ಟ್ರೀಯ ಒತ್ತಡ’ವಿದೆ ಎಂದು ಕಾಂಗ್ರೆಸ್ ಹೇಳುತ್ತಿದ್ದದ್ದು ಕೇವಲ ಒಂದು ನೆಪ ಮಾತ್ರವಾಗಿತ್ತು.

ಜನರು ಪ್ರೀತಿಪಾತ್ರರನ್ನು ಕಳೆದುಕೊಂಡು ಅಳುತ್ತಿದ್ದಾಗ, ಮಹಾರಾಷ್ಟ್ರದ ಅಂದಿನ ಉಪಮುಖ್ಯಮಂತ್ರಿ ಆರ್.ಆರ್. ಪಾಟೀಲ್ ಅವರು ನೀಡಿದ ಹೇಳಿಕೆ ಪ್ರತಿಯೊಬ್ಬ ಭಾರತೀಯನ ರಕ್ತ ಕುದಿಯುವಂತೆ ಮಾಡಿತ್ತು. “ದೊಡ್ಡ ನಗರಗಳಲ್ಲಿ ಇಂತಹ ಸಣ್ಣ ವಿಷಯಗಳು ನಡೆಯುತ್ತವೆ” ಎಂದು ಹೇಳುವ ಮೂಲಕ ಅವರು ಘಟನೆಯನ್ನು ಕ್ಷುಲ್ಲಕಗೊಳಿಸಿದರು. ಇದು ಕಾಂಗ್ರೆಸ್ ನಾಯಕರ ಸಂವೇದನಾರಹಿತ ಮನಸ್ಥಿತಿ ಮತ್ತು ಜನವಿರೋಧಿ ಚಿಂತನೆಯನ್ನು ತೋರಿಸುತ್ತದೆ.

ದಾಳಿ ನಡೆದ ಆ 60 ಗಂಟೆಗಳ ಕಾಲ, ಭಾರತದಲ್ಲಿ ಸರ್ಕಾರ ಎಂಬುದಿತ್ತು ಎಂಬುದೇ ಅನುಮಾನವಾಗಿತ್ತು. ಜನರು ಸರ್ಕಾರದ ಮೇಲಿನ ಎಲ್ಲ ನಂಬಿಕೆಯನ್ನೂ ಕಳೆದುಕೊಂಡಿದ್ದರು. ಭಾರತವು ಒಂದು ‘ಅನುಪಸ್ಥಿತಿಯ ರಾಜ್ಯ’ ವಾಗಿ ಮಾರ್ಪಟ್ಟಿತ್ತು. ಆಡಳಿತ ಯಂತ್ರ ಸಂಪೂರ್ಣ ಕುಸಿದುಬಿದ್ದಿತ್ತು, ಯಾರಿಗೂ ಹೊಣೆಗಾರಿಕೆ ಇರಲಿಲ್ಲ.

ಯುಪಿಎ ಯುಗದಲ್ಲಿ ತಂತ್ರಜ್ಞಾನದ ಅಳವಡಿಕೆಯಲ್ಲಿ ಭಾರಿ ಹಿನ್ನಡೆ ಇತ್ತು. ಸೈಬರ್ ಮೇಲ್ವಿಚಾರಣೆ (Cyber Surveillance) ವ್ಯವಸ್ಥೆ ತೀರಾ ಅಸಮರ್ಪಕವಾಗಿತ್ತು. ಉಗ್ರರು ಸ್ಯಾಟಲೈಟ್ ಫೋನ್ ಬಳಸಿ ಪಾಕಿಸ್ತಾನದ ಸಂಪರ್ಕದಲ್ಲಿದ್ದರೂ, ನೈಜ-ಸಮಯದ ಮಾಹಿತಿಯನ್ನು ಪಡೆಯಲು ಮತ್ತು ಅದನ್ನು ಭೇದಿಸಲು ಯಾವುದೇ ವ್ಯವಸ್ಥೆ ಇರಲಿಲ್ಲ.

ಒಟ್ಟಾರೆಯಾಗಿ ಹೇಳುವುದಾದರೆ, 26/11 ರ ಮುಂಬೈ ದಾಳಿ ಕೇವಲ ಉಗ್ರರ ಅಟ್ಟಹಾಸದ ಕಥೆಯಲ್ಲ, ಅದು ಅಂದಿನ ಕಾಂಗ್ರೆಸ್ ಸರ್ಕಾರದ ಆಡಳಿತಾತ್ಮಕ ವೈಫಲ್ಯಗಳ ಸರಮಾಲೆಯಾಗಿದೆ. ಅಂದು ಕಳೆದುಕೊಂಡ ಪ್ರತಿಯೊಂದು ಜೀವವೂ ಸರ್ಕಾರದ ನಿರ್ಲಕ್ಷ್ಯಕ್ಕೆ ಸಾಕ್ಷಿಯಾಗಿದೆ. ಇಂದು ಭಾರತವು ಭಯೋತ್ಪಾದನೆಯ ವಿರುದ್ಧ ಶೂನ್ಯ ಸಹಿಷ್ಣುತೆ ನೀತಿಯೊಂದಿಗೆ ಮುನ್ನಡೆಯುತ್ತಿರುವಾಗ, ಅಂದಿನ ಆ ಕರಾಳ ದಿನಗಳ ತಪ್ಪುಗಳನ್ನು ಮರೆಯಬಾರದು ಮತ್ತು ಕ್ಷಮಿಸಲೂಬಾರದು. 26/11 ನಮಗೆ ಕಲಿಸಿದ ಪಾಠವೆಂದರೆ, ದುರ್ಬಲ ಸರ್ಕಾರವಿದ್ದರೆ ದೇಶದ ಸುರಕ್ಷತೆ ಹೇಗೆ ಅಪಾಯಕ್ಕೆ ಸಿಲುಕುತ್ತದೆ ಎಂಬುದು.