ವಿಶ್ವದ ಅತ್ಯಂತ ದೊಡ್ಡ ಪ್ರಜಾಪ್ರಭುತ್ವ ದೇಶಗಳಲ್ಲಿ ಒಂದಾಗಿರುವ ಭಾರತವು ತನ್ನ ಉಪರಾಷ್ಟ್ರಪತಿಯನ್ನು ಆಯ್ಕೆ ಮಾಡುವ ರೀತಿ ಅನ್ಯ ದೇಶಗಳಿಗಿಂತ ವಿಭಿನ್ನವಾಗಿದೆ. ಅಧ್ಯಕ್ಷರ ಆಡಳಿತಪದ್ದತಿ ಇರುವ ದೇಶಗಳಲ್ಲಿ ಅಲ್ಲಿನ ಪ್ರಜೆಗಳೇ ತನ್ನ ಅಧ್ಯಕ್ಷ-ಉಪಾಧ್ಯಕ್ಷರನ್ನು ನೇರವಾಗಿ ಆಯ್ಕೆ ಮಾಡುತ್ತಾರೆ. ಆದರೆ ಭಾರತದಲ್ಲಿ ಪರೋಕ್ಷವಾಗಿ ಉಪರಾಷ್ಟ್ರಪತಿಯವರನ್ನು ಆಯ್ಕೆ ಮಾಡಲಾಗುತ್ತದೆ. ಸಂವಿಧಾನಿಕವಾಗಿ ಬಹಳ ಮಹತ್ತರವಾದ ಈ ಹುದ್ದೆಗೆ ಜಗದೀಪ್ ಧನಕರ್ ಈಗ ಏಕಾಏಕಿ ರಾಜೀನಾಮೆ ನೀಡಿರುವುದರಿಂದ ಅವರ ಸ್ಥಾನ ತುಂಬಲು 60 ದಿನಗಳೊಳಗೆ ಚುನಾವಣೆ ನಡೆಸಲು ಈಗ ತಯಾರಿ ನಡೆದಿದೆ.
ಪ್ರಕ್ರಿಯೆಯನ್ನು ಸಂವಿಧಾನದ 66ನೇ ವಿಧಿಯಡಿ ನಡೆಸಲಾಗುತ್ತದೆ. ಈ ಚುನಾವಣೆಯನ್ನು ಪ್ರಮಾಣಾನುಗುಣ ಪ್ರಾತಿನಿಧ್ಯ ವ್ಯವಸ್ಥೆಯ ಮೂಲಕ ಮಾಡಲಾಗುತ್ತದೆ, ಇದು ಲೋಕಸಭೆ ಅಥವಾ ವಿಧಾನಸಭಾ ಚುನಾವಣೆಗಳ ಮತದಾನ ಪ್ರಕ್ರಿಯೆಗಿಂತ ಸಂಪೂರ್ಣವಾಗಿ ಭಿನ್ನವಾಗಿದೆ. ಉಪರಾಷ್ಟ್ರಪತಿ ಚುನಾವಣೆಯಲ್ಲಿ ಮತದಾನವನ್ನು ಏಕ ವರ್ಗಾವಣೆ ಮತ ವ್ಯವಸ್ಥೆಯ ಮೂಲಕ ಮಾಡಲಾಗುತ್ತದೆ. ಸರಳವಾಗಿ ಹೇಳುವುದಾದರೆ, ಈ ಚುನಾವಣೆಯಲ್ಲಿ ಮತದಾರನಾಗಿರುವ ಸಂಸದರ ಆದ್ಯತೆಯ ಆಧಾರದ ಮೇಲೆ ಮತ ಚಲಾವಣೆಯಾಗುತ್ತದೆ.
ಯಾವ ವ್ಯವಸ್ಥೆಯಡಿ ಚುನಾವಣೆ?: ಈ ಚುನಾವಣೆಯಲ್ಲಿ ರಾಜ್ಯಸಭೆ ಮತ್ತು ಲೋಕಸಭಾ ಸದಸ್ಯರು ಮಾತ್ರ ಮತ ಚಲಾಯಿಸುತ್ತಾರೆ. ಅದು ಕೂಡ ರಹಸ್ಯ ಮತದಾನ ಮತ್ತು ಅನುಪಾತದ ವ್ಯವಸ್ಥೆಯನ್ನು ಬಳಸಿ. ಉಪರಾಷ್ಟ್ರಪತಿ ಚುನಾವಣೆಯು ಅನುಪಾತದ ಪ್ರಾತಿನಿಧ್ಯವನ್ನು ಆಧರಿಸಿದ ಏಕ ವರ್ಗಾವಣೆ ಮತ ವ್ಯವಸ್ಥೆಯನ್ನು ಬಳಸುತ್ತದೆ. ಈ ವ್ಯವಸ್ಥೆಯಲ್ಲಿ, ಸಂಸದರು ಅಭ್ಯರ್ಥಿಗಳನ್ನು ಆದ್ಯತೆಯ ಕ್ರಮದಲ್ಲಿ ಶ್ರೇಣೀಕರಿಸುತ್ತಾರೆ. ಮೊದಲ ಸುತ್ತಿನಲ್ಲಿ ಯಾವುದೇ ಅಭ್ಯರ್ಥಿಯು ಸಂಪೂರ್ಣ ಬಹುಮತವನ್ನು (50% + 1 ಮಾನ್ಯ ಮತ) ಸಾಧಿಸದಿದ್ದರೆ, ಕಡಿಮೆ ಮತಗಳನ್ನು ಹೊಂದಿರುವ ಅಭ್ಯರ್ಥಿಯನ್ನು ತೆಗೆದುಹಾಕಲಾಗುತ್ತದೆ ಮತ್ತು ಅವರ ಮತಗಳನ್ನು ಎರಡನೇ ಆದ್ಯತೆಯ ಆಧಾರದ ಮೇಲೆ ಮರುಹಂಚಿಕೆ ಮಾಡಲಾಗುತ್ತದೆ. ಅಭ್ಯರ್ಥಿಯು ಅಗತ್ಯವಿರುವ ಬಹುಮತವನ್ನು ಸಾಧಿಸುವವರೆಗೆ ಈ ಪ್ರಕ್ರಿಯೆಯು ಮುಂದುವರಿಯುತ್ತದೆ. ಇದು ಚುನಾಯಿತ ಅಭ್ಯರ್ಥಿಯು ಸಂಸತ್ತಿನ ವಿಶಾಲ ಬೆಂಬಲವನ್ನು ಪ್ರತಿಬಿಂಬಿಸುತ್ತದೆ.
ಯಾರು ಮತ ಚಲಾಯಿಸುತ್ತಾರೆ?: ರಾಜ್ಯಸಭೆಯ 233 ಚುನಾಯಿತ ಸಂಸದರು, ರಾಜ್ಯಸಭೆಯ 12 ನಾಮನಿರ್ದೇಶಿತ ಸಂಸದರು ಮತ್ತು ಲೋಕಸಭೆಯ 543 ಸಂಸದರು ತಮ್ಮ ಮತಗಳನ್ನು ಚಲಾಯಿಸಬಹುದು. ಒಟ್ಟು 788 ಜನರು ಮತ ಚಲಾಯಿಸಬಹುದು. ಆದಾಗ್ಯೂ, ಚುನಾವಣಾ ಆಯೋಗವು ಉಪರಾಷ್ಟ್ರಪತಿ ಚುನಾವಣೆಯ ದಿನಾಂಕಗಳನ್ನು ಘೋಷಿಸಿದಾಗ, ಅದು ಲೋಕಸಭೆ ಮತ್ತು ರಾಜ್ಯಸಭೆಯಲ್ಲಿರುವ ಎಲ್ಲಾ ಸದಸ್ಯರನ್ನು ಎಣಿಕೆ ಮಾಡುತ್ತದೆ.
ಯಾರು ಈ ಹುದ್ದೆಗೆ ಅರ್ಹರು?: ಭಾರತದ ಪ್ರಜೆಯಾಗಿರಬೇಕು, ಕನಿಷ್ಠ 35 ವರ್ಷ ವಯಸ್ಸನ್ನು ಪೂರ್ಣಗೊಳಿಸಿರಬೇಕು. ಉಪರಾಷ್ಟ್ರಪತಿ ಸ್ಥಾನಕ್ಕೆ ಸ್ಪರ್ಧಿಸುವ ಯಾವುದೇ ಅಭ್ಯರ್ಥಿಯು 15 ಸಾವಿರ ರೂ. ಭದ್ರತಾ ಮೊತ್ತವನ್ನು ಠೇವಣಿ ಇಡಬೇಕು. ಚುನಾವಣೆಯ ಸಮಯದಲ್ಲಿ ಆರನೇ ಒಂದರಷ್ಟು ಮತಗಳನ್ನು ಪಡೆಯದಿದ್ದರೆ ಭದ್ರತಾ ಠೇವಣಿಯನ್ನು ಮುಟ್ಟುಗೋಲು ಹಾಕಿಕೊಳ್ಳಲಾಗುತ್ತದೆ.
ಉಮೇದುವಾರಿಕೆ ಹೇಗೆ?: ಚುನಾವಣೆಗೆ ನಿಲ್ಲಲು, ಯಾವುದೇ ವ್ಯಕ್ತಿಯು ಕನಿಷ್ಠ 20 ಸಂಸತ್ ಸದಸ್ಯರನ್ನು ಪ್ರಸ್ತಾವಕರಾಗಿ ಮತ್ತು ಕನಿಷ್ಠ 20 ಸಂಸತ್ ಸದಸ್ಯರನ್ನು ಬೆಂಬಲಿಗರಾಗಿ ನಾಮನಿರ್ದೇಶನ ಮಾಡಬೇಕು. ನಾಮಪತ್ರ ಸಲ್ಲಿಸಿದ ನಂತರ, ಚುನಾವಣಾ ಅಧಿಕಾರಿ ನಾಮಪತ್ರಗಳನ್ನು ಪರಿಶೀಲಿಸುತ್ತಾರೆ ಮತ್ತು ಅರ್ಹ ಅಭ್ಯರ್ಥಿಗಳ ಹೆಸರುಗಳನ್ನು ಮತಪತ್ರದಲ್ಲಿ ಸೇರಿಸಲಾಗುತ್ತದೆ.
ಸಾಂವಿಧಾನಿಕ ಕರ್ತವ್ಯಗಳೇನು?: ಸಾಂವಿಧಾನಿಕ ಜವಾಬ್ದಾರಿಗಳು ಬಹಳ ಸೀಮಿತವಾಗಿದ್ದರೂ, ರಾಜ್ಯಸಭೆಯ ಅಧ್ಯಕ್ಷರಾಗಿ ಅವರ ಪಾತ್ರವು ಬಹಳ ಮುಖ್ಯವಾಗುತ್ತದೆ. ಇದಲ್ಲದೆ, ಕೆಲವು ಕಾರಣಗಳಿಂದ ರಾಷ್ಟ್ರಪತಿ ಹುದ್ದೆ ಖಾಲಿಯಾದಾಗ ಅವರ ಕರ್ತವ್ಯಗಳನ್ನೂ ಬಹಳ ಜವಾಬ್ದಾರಿಯುತವಾಗಿ ನಿರ್ವಹಿಸಬೇಕಾಗುತ್ತದೆ. ಯಾವುದೇ ಪರಿಸ್ಥಿತಿಯಲ್ಲಿ, ರಾಷ್ಟ್ರದ ಮುಖ್ಯಸ್ಥರ ಹುದ್ದೆಯನ್ನು ಖಾಲಿ ಇಡಲು ಸಾಧ್ಯವಿಲ್ಲದ ಕಾರಣ ಉಪರಾಷ್ಟ್ರಪತಿಗಳಾದವರು ರಾಷ್ಟ್ರಪತಿಗಳ ಜವಾಬ್ದಾರಿಗಳನ್ನು ನಿರ್ವಹಿಸುತ್ತಾರೆ. ದೇಶದ ಶಿಷ್ಟಾಚಾರದ ಪ್ರಕಾರ, ರಾಷ್ಟ್ರಪತಿಗೆ ಅತ್ಯುಚ್ಛ ಸ್ಥಾನ ನೀಡಲಾಗಿದ್ದು ಆನಂತರ ಉಪರಾಷ್ಟ್ರಪತಿಗೆ ಗೌರವ. ಆ ಬಳಿಕ ಪ್ರಧಾನಿಯವರು ಸಂವಿಧಾನದ ಮೂರನೇ ಪ್ರಮುಖರು.
