ಸೆಪ್ಟೆಂಬರ್ 26, 2025, ಭಾರತೀಯ ಸೇನಾ ಇತಿಹಾಸದಲ್ಲಿ ಕೇವಲ ಒಂದು ದಿನಾಂಕವಲ್ಲ ಅದೊಂದು ಭಾವನಾತ್ಮಕ ಮೈಲಿಗಲ್ಲು. ಚಂಡೀಗಢದ ವಾಯುನೆಲೆಯಿಂದ ಭಾರತದ ಹೆಮ್ಮೆಯ ಸೂಪರ್‌ಸಾನಿಕ್ ಫೈಟರ್ ಜೆಟ್ ‘ಮಿಗ್-21’ ತನ್ನ ಕೊನೆಯ ಹಾರಾಟವನ್ನು ಪೂರೈಸುವುದರೊಂದಿಗೆ, ಆರು ದಶಕಗಳಿಗೂ ಹೆಚ್ಚು ಕಾಲ ನಮ್ಮ ಆಗಸವನ್ನು ಕಾದ ಒಂದು ಪೌರಾಣಿಕ ಅಧ್ಯಾಯಕ್ಕೆ ತೆರೆಬಿದ್ದಿದೆ. ಇದೊಂದು ಕೇವಲ ಯುದ್ಧವಿಮಾನದ ನಿವೃತ್ತಿಯಲ್ಲ, ಬದಲಾಗಿ ಹಲವಾರು ತಲೆಮಾರಿನ ಪೈಲಟ್‌ಗಳಿಗೆ ಗುರುವಾಗಿ, ಯುದ್ಧಭೂಮಿಯಲ್ಲಿ ಸಂಗಾತಿಯಾಗಿ ಮತ್ತು ದೇಶದ ಸಾರ್ವಭೌಮತ್ವದ ಸಂಕೇತವಾಗಿ ನಿಂತಿದ್ದ ಒಂದು ದಂತಕಥೆಗೆ ನಾವು ಸಲ್ಲಿಸುತ್ತಿರುವ ಗೌರವಪೂರ್ಣ ವಿದಾಯ.
1963ರಲ್ಲಿ ಭಾರತೀಯ ವಾಯುಪಡೆಗೆ ಸೇರ್ಪಡೆಗೊಂಡ ಮಿಗ್-21, ದೇಶದ ಮೊದಲ ಸೂಪರ್‌ಸಾನಿಕ್ ಯುದ್ಧ ವಿಮಾನವಾಗಿತ್ತು. ಶೀತಲ ಸಮರದ ಆ ದಿನಗಳಲ್ಲಿ, ತಂತ್ರಜ್ಞಾನದ ಮಹತ್ವವನ್ನು ಅರಿತಿದ್ದ ಭಾರತವು ಸೋವಿಯತ್ ಒಕ್ಕೂಟದಿಂದ ಇದನ್ನು ಪಡೆದುಕೊಂಡಿದ್ದು ಕೇವಲ ಒಂದು ರಕ್ಷಣಾ ಒಪ್ಪಂದವಾಗಿರಲಿಲ್ಲ, ಅದೊಂದು ವ್ಯೂಹಾತ್ಮಕ ಜಿಗಿತವಾಗಿತ್ತು. ತಂತ್ರಜ್ಞಾನ ವರ್ಗಾವಣೆ ಒಪ್ಪಂದದೊಂದಿಗೆ ಬಂದ ಮಿಗ್-21, ಹಿಂದೂಸ್ತಾನ್ ಏರೋನಾಟಿಕ್ಸ್ ಲಿಮಿಟೆಡ್ (HAL) ನಲ್ಲಿ ಇದರ ತಯಾರಿಕೆಗೆ ಅವಕಾಶ ಮಾಡಿಕೊಟ್ಟು, ಭಾರತದ ‘ಆತ್ಮನಿರ್ಭರತೆಯ’ ಕನಸಿಗೆ ಅಂದೇ ಬುನಾದಿ ಹಾಕಿತ್ತು.
ಮಿಗ್-21ರ ನಿಜವಾದ ಪರಾಕ್ರಮ ಜಗತ್ತಿಗೆ ಪರಿಚಯವಾದದ್ದು 1971ರ ಭಾರತ-ಪಾಕಿಸ್ತಾನ ಯುದ್ಧದಲ್ಲಿ. ಆ ಯುದ್ಧದಲ್ಲಿ ಮಿಗ್-21 ಕೇವಲ ಒಂದು ಯುದ್ಧ ವಿಮಾನವಾಗಿರಲಿಲ್ಲ, ಅದೊಂದು ನಿರ್ಣಾಯಕ ಶಕ್ತಿಯಾಗಿತ್ತು. ಪೂರ್ವ ಪಾಕಿಸ್ತಾನದ (ಇಂದಿನ ಬಾಂಗ್ಲಾದೇಶ) ಆಗಸವನ್ನು ಸಂಪೂರ್ಣವಾಗಿ ತನ್ನ ಹಿಡಿತಕ್ಕೆ ತೆಗೆದುಕೊಂಡು, ಶತ್ರುಪಡೆಯ ವಾಯುಶಕ್ತಿಯನ್ನು ನಿಷ್ಕ್ರಿಯಗೊಳಿಸಿದ್ದೇ ಮಿಗ್-21ರ ಸ್ಕ್ವಾಡ್ರನ್‌ಗಳು. ಅದರ ವೇಗ, ಚುರುಕುತನ ಮತ್ತು ನಿಖರತೆಯು ಪಾಕಿಸ್ತಾನಿ ಸೇನೆಯ ಮನೋಬಲವನ್ನು ಕುಗ್ಗಿಸಿ, ಯುದ್ಧದ ಗತಿಯನ್ನೇ ಬದಲಿಸಿತು. ಅಕ್ಷರಶಃ, ಬಾಂಗ್ಲಾದೇಶದ ಉದಯಕ್ಕೆ ಕಾರಣವಾದ ಐತಿಹಾಸಿಕ ವಿಜಯದ ಹಿಂದೆ ಮಿಗ್-21ರ ಪಾತ್ರ ಅನನ್ಯ ಮತ್ತು ಅವಿಸ್ಮರಣೀಯ. ಅದು ಜಗತ್ತಿನ ನಕ್ಷೆಯನ್ನೇ ಬದಲಿಸಿದ ಯುದ್ಧದಲ್ಲಿ ನಮ್ಮ ವಾಯುಪಡೆಯ ‘ಬೆನ್ನೆಲುಬಾಗಿತ್ತು’.
1965ರ ಯುದ್ಧ, 1999ರ ಕಾರ್ಗಿಲ್ ಸಂಘರ್ಷದಂತಹ ಕಠಿಣ ಯುದ್ಧಭೂಮಿಗಳಲ್ಲೂ ಮಿಗ್-21 ತನ್ನ ಸಾಮರ್ಥ್ಯವನ್ನು ಸಾಬೀತುಪಡಿಸಿದೆ. ಕಾರ್ಗಿಲ್‌ನ ಎತ್ತರದ ಪರ್ವತ ಶ್ರೇಣಿಗಳಲ್ಲಿ ಶತ್ರು ನೆಲೆಗಳ ಮೇಲೆ ದಾಳಿ ನಡೆಸುವ ಮೂಲಕ ತನ್ನ ಬಹುಮುಖತೆಯನ್ನು ಪ್ರದರ್ಶಿಸಿತ್ತು. ಆದರೆ, ಅದರ ಕೀರ್ತಿ ಶಿಖರಕ್ಕೆ ಕಳಸವಿಟ್ಟ ಘಟನೆ ನಡೆದದ್ದು 2019ರಲ್ಲಿ. ಬಾಲಾಕೋಟ್ ವೈಮಾನಿಕ ದಾಳಿಯ ನಂತರ ನಡೆದ ಸಂಘರ್ಷದಲ್ಲಿ, ನಮ್ಮ ವಿಂಗ್ ಕಮಾಂಡರ್ ಅಭಿನಂದನ್ ವರ್ಧಮಾನ್ ಅವರು ಚಲಾಯಿಸುತ್ತಿದ್ದ, ನವೀಕರಿಸಿದ ‘ಮಿಗ್-21 ಬೈಸನ್’ ವಿಮಾನವು ಪಾಕಿಸ್ತಾನದ ಅತ್ಯಾಧುನಿಕ F-16 ಯುದ್ಧ ವಿಮಾನವನ್ನು ಹೊಡೆದುರುಳಿಸಿದ್ದು ಇತಿಹಾಸ. ಹಳೆಯ ತಲೆಮಾರಿನ ವಿಮಾನವೊಂದು ನಾಲ್ಕನೆಯ ತಲೆಮಾರಿನ ಜೆಟ್ ಅನ್ನು ಮಣಿಸಿದ್ದು, ಪೈಲಟ್‌ನ ಕೌಶಲ್ಯ ಮತ್ತು ವಿಮಾನದ ದೃಢತೆಗೆ ಜಗತ್ತೇ ತಲೆಬಾಗಿತ್ತು.
ಪೈಲಟ್‌ಗಳ ಪಾಲಿಗೆ ಮಿಗ್-21 ಕೇವಲ ಒಂದು ಯಂತ್ರವಾಗಿರಲಿಲ್ಲ. ಅತ್ಯಂತ ವೇಗದ ಟೇಕ್‌ಆಫ್ ಮತ್ತು ಲ್ಯಾಂಡಿಂಗ್ ಹೊಂದಿದ್ದ ಇದನ್ನು “ಪಳಗಿಸುವುದು” ಒಂದು ಸವಾಲಾಗಿತ್ತು. ಇದನ್ನು ಯಶಸ್ವಿಯಾಗಿ ಹಾರಿಸಿದ ಪೈಲಟ್ ಜಗತ್ತಿನ ಯಾವುದೇ ವಿಮಾನವನ್ನು ನಿಭಾಯಿಸಬಲ್ಲ ಎಂಬ ನಂಬಿಕೆಯಿತ್ತು. ಅನೇಕ ಪೈಲಟ್‌ಗಳು ಇದನ್ನು ತಮ್ಮ “ಮೊದಲ ಪ್ರೀತಿ” ಎಂದು ಬಣ್ಣಿಸಿದ್ದು, ಅದರೊಂದಿಗಿನ ತಮ್ಮ ಭಾವನಾತ್ಮಕ ಸಂಬಂಧವನ್ನು ಬಿಚ್ಚಿಟ್ಟಿದ್ದಾರೆ. ನ್ಯಾಟೋ ಪಡೆಗಳು ಇದಕ್ಕೆ ‘ಫಿಶ್‌ಬೆಡ್’ (Fishbed) ಎಂದು ಹೆಸರಿಟ್ಟಿದ್ದರೂ, ಜಾಗತಿಕ ವಾಯುಯಾನ ವಲಯದಲ್ಲಿ ಇದು ಸೃಷ್ಟಿಸಿದ್ದ ಗೌರವ ಅಪಾರ.
ಆದಾಗ್ಯೂ, ಮಿಗ್-21ರ ಸುದೀರ್ಘ ಪಯಣವು ವಿವಾದಗಳಿಂದ ಹೊರತಾಗಿರಲಿಲ್ಲ. ಅದರ ಸುರಕ್ಷತಾ ದಾಖಲೆಗಳ ಬಗ್ಗೆ ಟೀಕೆಗಳು ಕೇಳಿಬಂದಿದ್ದವು, ಮತ್ತು ಮಾಧ್ಯಮಗಳಲ್ಲಿ “ಹಾರುವ ಶವಪೆಟ್ಟಿಗೆ” ಎಂಬ ಕಟು ಟೀಕೆಗೂ ಗುರಿಯಾಗಿತ್ತು. ಆದರೆ, ಈ ಟೀಕೆಗಳನ್ನು ವಿಶ್ಲೇಷಿಸುವಾಗ, ಮಿಗ್-21 ವಾಯುಪಡೆಯಲ್ಲಿ ಅತಿ ಹೆಚ್ಚಿನ ಸಂಖ್ಯೆಯಲ್ಲಿದ್ದ ಮತ್ತು ಅತಿ ಹೆಚ್ಚು ಕಾಲ ಸೇವೆ ಸಲ್ಲಿಸಿದ ವಿಮಾನ ಎಂಬುದನ್ನು ಮರೆಯುವಂತಿಲ್ಲ. ಆರು ದಶಕಗಳ ಕಾಲ ಸಾವಿರಾರು ತರಬೇತಿ ಮತ್ತು ಕಾರ್ಯಾಚರಣೆಯ ಹಾರಾಟಗಳನ್ನು ನಡೆಸಿದಾಗ, ಅಪಘಾತಗಳ ಸಂಖ್ಯೆಯೂ ಹೆಚ್ಚಿರುವುದು ಸಹಜ.
ಇಂದು ಮಿಗ್-21ರ ಯುಗಾಂತ್ಯವಾಗುತ್ತಿದ್ದಂತೆ, ಭಾರತೀಯ ವಾಯುಪಡೆ ಹೊಸ ಭವಿಷ್ಯದತ್ತ ಮುಖಮಾಡಿದೆ. ಅದರ ಸ್ಥಾನವನ್ನು ದೇಶೀಯವಾಗಿ ನಿರ್ಮಿತವಾದ ‘ತೇಜಸ್’ ಮತ್ತು ಅತ್ಯಾಧುನಿಕ ‘ರಫೇಲ್’ ನಂತಹ ವಿಮಾನಗಳು ತುಂಬುತ್ತಿವೆ. ಮಿಗ್-21ರ ತಯಾರಿಕೆ ಮತ್ತು ನಿರ್ವಹಣೆಯಿಂದ HAL ಮತ್ತು ನಮ್ಮ ರಕ್ಷಣಾ ವಿಜ್ಞಾನಿಗಳು ಗಳಿಸಿದ ಅನುಭವವೇ ಇಂದು ‘ತೇಜಸ್’ ಮತ್ತು ‘AMCA’ (ಐದನೆಯ ತಲೆಮಾರಿನ ಯುದ್ಧ ವಿಮಾನ) ನಂತಹ ಮಹತ್ವಾಕಾಂಕ್ಷಿ ಯೋಜನೆಗಳಿಗೆ ಸ್ಫೂರ್ತಿಯಾಗಿದೆ.
ಮಿಗ್-21 ಕೇವಲ ಲೋಹದ ರೆಕ್ಕೆಗಳಲ್ಲ. ಅದು ಭಾರತದ ಆತ್ಮವಿಶ್ವಾಸ, ನಮ್ಮ ಎಂಜಿನಿಯರ್‌ಗಳ ಕೌಶಲ್ಯ, ಮತ್ತು ನಮ್ಮ ಪೈಲಟ್‌ಗಳ ಶೌರ್ಯದ ಪ್ರತೀಕ. ಅದರ ಇಂಜಿನ್‌ಗಳ ಘರ್ಜನೆ ಇಂದು ಶಾಶ್ವತವಾಗಿ ನಿಶ್ಯಬ್ದವಾಗಬಹುದು, ಆದರೆ ಅದು ಬರೆದ ವೀರಗಾಥೆಯು ಭಾರತೀಯ ವಾಯುಪಡೆಯ ಚರಿತ್ರೆಯಲ್ಲಿ ಸುವರ್ಣಾಕ್ಷರಗಳಲ್ಲಿ ಶಾಶ್ವತವಾಗಿ ಪ್ರತಿಧ್ವನಿಸುತ್ತಲೇ ಇರುತ್ತದೆ. ಆಗಸದ ಈ ಅಧಿಪತಿಗೆ ನಮ್ಮದೊಂದು ಸಲಾಂ!
ಲೇಖನ
ಶಿವರಾಜ ಸೂ. ಸಣಮನಿ, ಮದಗುಣಕಿ
